Wanneer je niet gezien wordt, open dan je eigen ogen

Wanneer je niet gezien wordt, open dan je eigen ogen.

Dikke tranen rolden over zijn wang. Zo graag had hij met de andere kinderen meegespeeld. Maar helaas, ook dit keer viel hij buiten de boot. Bert noemt dit zijn eerste ervaring van afwijzing. De impact van een enkele keer ‘er niet bij horen’ is nog gering, maar je begrijpt, wanneer het zich herhaalt kan het echt pijnlijk worden.

Bert is een goed voorbeeld van een jongetje dat er nooit helemaal bij hoorde, dat altijd achter de horde aan liep. Hoe hard hij ook probeerde om aansluiting te vinden, het lukte hem zelden. In mijn gesprekken met Bert kwam steeds duidelijker naar voren dat die afwijzing zijn oorsprong vond in het gezin waarin hij opgroeide.

Bert heeft een oudere zus en een jonger broertje. Zijn 4 jaar oudere zus was duidelijk de oogappel van zijn moeder. Ze was zelfstandig, slim, geliefd. Zijn jongere broertje was diabetisch. Bert kreeg daardoor minder aandacht en al heel jong ontstond in hem de overtuiging ‘ik ben het vijfde wiel aan de wagen’, ik hoor er niet bij.

Vanuit deze beleving keek hij naar de wereld en zag hij zijn waarheid steeds weer bevestigd worden. Perceptie is immers projectie.

Elke afwijzing is een verwijzing naar jezelf.

Vasthouden aan wat bekend is

Karakteristiek voor mensen is dat ze tot een groep, of enkele (peer)groepen, willen behoren. Mensen zijn groepsdieren, wanneer de sociale context wegvalt, voelen we ons onprettig, onzeker of eenzaam. We herkennen dit bijvoorbeeld uit de coronaperiode.

De belangrijkste referentiegroep voor opgroeiende kinderen is het gezin en de leefomgeving van het gezin. In het voorbeeld van Bert ontbraken voor hem de borging en bevestiging dat hij gewaardeerd en geliefd werd.

Wat ik veel tegenkom is dat iemand die een diepe (negatieve) overtuiging over zichzelf heeft, ook de negatieve bevestiging in vriendschappen of relaties opzoekt. Het gevoel van tekortkomen, de pijn van afwijzing, is een bekende pijn waaraan we ons (bijna graag) blijven vasthouden. Teleurstellingen vormen dan vaak een rode draad in ons leven.

Stelling 1: Je kan het verleden niet veranderen

Terug naar Bert. Hij had letterlijk afstand genomen van zijn ouders. Hij keek zelfs minachtend terug op zijn jeugd. Hierdoor bleef hij als vanzelf ook in het dilemma van afwijzing en niet voldoen vastzitten. Zijn chronische ontstemdheid maakte van hem een slachtoffer.

Stelling 2: Je kan de omgeving niet veranderen

Wanneer je afwijzing ervaart, is een van je mogelijke reacties: de strijd aangaan. Je gaat er bijvoorbeeld alles aan doen om je te bewijzen. Of je trekt je terug, om op die manier enige aandacht te krijgen. Allemaal in de hoop dat de omgeving anders reageert en zich anders opstelt. Deze strategieën hebben geen zin.

Stelling 3: Je kan leren anders om te gaan met afwijzing en verdriet

Bert had een extern gerichte oriëntatie: hij zocht antwoorden in zijn verleden of bij anderen. Maar hij kwam tot het inzicht dat dit hem veel energie kostte en tot frequente teleurstelling leidde. Kortom, hij was er klaar mee. Voorzichtig heb ik ‘mijn’ geheim met hem gedeeld … “Er is niemand die jou kan afwijzen, alleen jijzelf!” Dit vroeg wel om enige uitleg. En om oefening om het in de praktijk te brengen. Maar het komt er kortweg op neer dat je onafhankelijker wordt van de instemming van anderen. Dat je, uiteindelijk, volledig jezelf kan zijn. In elke situatie! Inderdaad, een pittig ontwikkelingsproces. Maar oh zo waardevol.

Bert leefde in de weken na het eerste gesprek volledig op. Hij kon op een nieuwe manier ‘connecten’ met zijn omgeving. En de mooiste terugkoppeling was van zijn eigen vrouw, die mij een appje stuurde: “… wat heb ik eigenlijk een leuke man!” Geweldig toch!?

Tekstredactie: Heemskerk Tekst & Taal, Afbeelding van Carl Cheng gevonden op Unsplash